Tefsir-Kelam İlişkisi_{İsmail Konevî’nin Envârü’t-Tenzîl Hâşiyesinde Kesb Nazariyesi}

İsmail Konevî Efendi Envâru’t-tenzîl hâşiyesinde ayetler bağlamında birçok kavram ve tartışmayı ele almıştır. Bunlar arasında insan fiilleri tartışması hâşiyede sıklıkla işlenen bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Konevî doğrudan veya dolaylı olarak kulların fiilleriyle ilişkilendirdiği ayetleri kesb nazariyesi çerçevesinde te’vîl etmiş ve yaşadığı dönemin öne çıkan kaynak ve tartışmalarını hâşiyesine taşımıştır. Hâşiyede mezkûr konuya dair tefsir faaliyeti bir nazariye üzerinden sistemli ve çok boyutlu olarak yürütülmüştür.

Bu kitapta Konevî’nin Envâru’t-tenzîl hâşiyesinde, kesb nazariyesinin insan fiilleriyle ilgili ayetlerin yorumuna ne şekilde etki ettiği incelenmektedir. Müellifin bir teori çerçevesinde ayetleri yorumlarken hangi geleneği takip ettiği ve bu geleneğin Konevî’nin tercihlerine nasıl yansıdığı üzerinde durulmaktadır. Bu minvalde ilk olarak Konevî’nin hayatı ve eserleri, kesb nazariyesi ve nazariyenin tefsir tarihindeki izdüşümü ele alınmıştır. Böylece Konevî’nin nazariyeyi tartışma biçimi ve benimsediği düşünce geleneği tespit edilmiştir. Daha sonra Konevî’nin kesb nazariyesi ve ilgili tartışmaları hâşiyeye nasıl tatbik ettiği ortaya koyulmuştur. Bunun sonucunda Konevî’nin ayetleri son dönem Mâtürîdî düşünce geleneğine göre te’vîl ettiği tespit edilmiştir. Özellikle hâşiyede cüz’î irade konusunda bu Mâtürîdî etkinin Sadrüşşerîa ve “Mukaddimât-ı Erbaa” atıfları ile öne çıktığı görülmüştür. Neticede kesb nazariyesinin hâşiye boyunca müellifin insan fiilleriyle ilgili ayetleri tefsir etme yönteminde ciddi bir etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir.