Hadis Tarihinde Mihne Dönemi

Abbasi halifesi Me’mûn’un (v. 218/833) hilafetinin son döneminde Kur’ân’ın mahlûk olduğu görüşü devlet politikası olarak benimsenmiş ve bu düşünce önce dönemin önde gelen hadis âlimlerine ve üst düzey yargı mensuplarına (kadılara) daha sonra da halka, devlet gücü kullanılarak benimsetilmeye çalışılmıştı. Kur’ân’ın mahlûk olduğunu gönülsüzce kabul eden kimselerin yanı sıra bu görüşe karşı çıkan ve muhalefet eden, bu muhalefeti nedeniyle bir takım sıkıntılara maruz kalanlar da olmuştu. Ahmed b. Hanbel ise mihnede sembolleşen bir isimdi. Onun mihne sürecinde yaşadığı olaylar, dönemin siyasal ve sosyal yapısının aydınlığa kavuşturulması açısından önemlidir. Dolayısıyla elinizdeki bu kitap, Mihne dönemi denilen bu sürecin hadis tarihini, kültürünü, literatürünü daha geniş ifadesiyle hadis ilmini hangi yönleriyle etkilediğini incelemeyi amaçlamıştır. Konu hakkında yapılan çalışmaların daha çok Mezhepler tarihi ve Kelam ilmi açısından ele alındığı görülmektedir. Bu dönemin, hadis tarihine etkileri bakımından da incelenmesi gerekmektedir. Doküman analiz tekniğinin kullanıldığı bu çalışmada veriler literatür taramasıyla elde edilmiş, çözümlenmesinde betimsel analiz ve içerik analiz teknikleri kullanılmıştır. Ulaşılan sonuçlar eleştirel bir yaklaşımla yorumlanıp tartışılmıştır. Disiplinlerarası bir anlayışla ve nitel bir desenle gerçekleştirilen bu çalışma giriş, üç bölüm ve sonuç bölümünden oluşmaktadır. İlk bölümde mihne dönemine genel bir bakış sağlanmış, mihne olaylarının başlangıcından, mihne mektuplarından ve süreçten bahsedilmiştir. Me’mûn’u mihneye sevkeden nedenler ve süreç içerisinde tartışılan konular ele alınmıştır. İkinci bölümde ise tarafların ve bu süreçte yer alan halifelerin tutumları konu edilmiştir. Mihneye maruz kalan muhaddisler liste halinde verilmiştir. Son bölümde de mihnenin, bilhassa cerh ve ta’dil sahasında ne tür kırılmalara yol açtığı, devamında gelişen istikrarsızlıkların hadis ilminde nelere yol açtığı rical ve tabakat kitaplarına dayanılarak ortaya konulmaya çalışılmıştır.