Arap Dili Gramer Metodolojisi

İslâmi çevrelerde oluşmuş ve gelişerek bağımsızlaşmış hemen hemen tüm bilimsel disiplinler, daha çok Kur’an’ı anlama ve koruma amaçlı çalışmaların bir ürünüdür. Hz. Peygamber döneminden itibaren görülmeye başlanan lahn olgusunun, acemlerin fetihlerle İslam toplumuna katılması sonucu yaygınlaşması, Arapça’nın bozularak asliyetini yitirme tehlikesinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Dolayısıyla bazı milli sâiklerin yanında öncelikle Kur’an’ı ve dilini muhafaza etmek için çeşitli faaliyetler içine girilmiştir. Bu bağlamda dil verileri toplanarak Arap dili grameri ve onunla ilintili tüm konular bilimsel bir çerçeveye kavuşturulmuştur. Bu tür çalışmalar yapılırken gelişigüzel hareket edilmemiş belki de erken dönemlerde ortaya çıkmış İslam Hukuku alimlerinin usûle ilişkin birikimlerinden de istifade edilerek belirli bir yöntem takip edilmiştir. İlk dönem herhangi bir ayrıma gidilmeden nahiv kavramı altında ele alınan gramer çalışmaları metodolojisi, daha çok “nahiv usûlü” tabiriyle ifade edilmiştir.
Kavramsal bazda olmasa da içerik bağlamında Arap dili gramer metodolojisinin izlerine mütekaddimun dilcilerin eserlerinde rastlamak mümkündür. İlk defa İbnu’l-Enbârî onu bağımsız bir disiplin haline getirmiş, daha sonra gelen Suyûtî gibi alimler, çalışmalarıyla bu ilmi daha ileri düzeylere ulaştırmıştır.
Arap dili gramer metodolojisi, Basra ve Kûfe dil ekollerine oranla ayrıntıda bazı farklılıklar arz etse de genel olarak dil verilerinin tespit edilip değerlendirilmesine ilişkin çeşitli prensipler ortaya koymaktadır. Dolayısıyla söz konusu disiplin kanıt oluşları yönüyle gramerin icmâlî delilleri, bu delillerden nasıl istidlalde bulunulacağı, müstedilde bulunması gereken şartlar gibi konuları ele almaktadır.
Diğer dillerde olduğu gibi Arapça’da da gramer metodolojisinin tartışmasız bir öneme sahip olduğu söylenebilir. Somut anlamda dilin gramerin tandanslı belirli bir çerçeveye kavuşmasında etkili olduğu gibi dil mekteplerinin oluşup gelişmesi sonucunda ortaya çıkan dil münazaralarında da esas merci yine bu ilim olmuştur.